Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής - Ύδρευση

Το Νερό ως κοινωνικό αγαθό

Το νερό δεν είναι εμπόρευμα. Το νερό αποτελεί κατοχυρωμένο από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών κοινωνικό αγαθό στο οποίο πρέπει να έχει πρόσβαση καθένας. Ισότιμα. Στην ελληνική νομοθεσία το νερό ανήκει στον ιδιοκτήτη της γης στην οποία εντοπίζεται. Αυτό έρχεται συμπερασματικά σε σύγκρουση με το διεθνές δίκαιο για το νερό ως αγαθό. Γύρω από αυτό το πρίσμα το νερό δεν μπορεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζεται ως ιδιοκτησία:

• Η νέα δημοτική αρχή οφείλει να υπερασπίσει από σήμερα τον δημόσιο χαρακτήρα των υπηρεσιών διανομής και επεξεργασίας του νερού. Ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψιν την από διετίας πλέον ίδρυση της ΕΥΔΑΠ νήσων που έχει προφανή σκοπό την μεταφορά των υπηρεσιών ύδρευσης σε ιδιώτες.
• Η νέα δημοτική αρχή οφείλει να προασπίσει το νερό ως δημόσιο αγαθό σε βάρος του ιδιώτη επιβάλλοντας διαρκείς ελέγχους που αφορούν στην κατασπατάληση του νερού. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτός ο έλεγχος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο ελέγχου της εκλογικευμένης χρήσης. Η λεπτή αυτή γραμμή είναι δύσκολο να καθοριστεί (και σίγουρα όχι από ειδήμονες) αλλά προτάσσοντας την δημόσια διαβούλευση θα γίνει εφικτό να καθοριστεί ένα πλαίσιο κανόνων χρήσης. Παράδειγμα: η χρήση νερού για άρδευση/αγροτική παραγωγή είναι απόλυτα αποδεκτή ενώ την ίδια στιγμή αντίστοιχη χρήση για πισίνα θα πρέπει να θεωρείται σπατάλη όταν το νησί έχει πολλές και καθαρές παραλίες).

Το νερό ως πολύτιμο αγαθό

Το 2014 αποτελεί συμπτωματικά μια καλή χρονιά από θέμα βροχοπτώσεων. Στην Τήνο όμως γνωρίζουμε ότι αυτές οι χρονιές δεν είναι συχνές. Ιδιαίτερα στο νησιωτικό περιβάλλον που το μικροκλίμα και η βλάστηση του δεν ευνοούν τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα. Τα αποθέματα του νερού είναι περιορισμένα και η δημοτική αρχή οφείλει να θέσει τους κανόνες προστασίας τους:

• Διαρκής ενημέρωση. Το νερό του υδροφόρου ορίζοντα πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως και είναι όπως μια πετρελαιοπηγή. Τα αποθέματα στο νερό είναι μεν ανανεώσιμα μακροπρόθεσμα αλλά υπεράντληση συνεπάγεται είσοδος υφάλμυρου νερού στα υπόγεια δεξαμενικά συστήματα και σταδιακά καταστροφή.
• Επαγωγικά η ύδρευση/άρδευση μέσω γεωτρήσεων θα πρέπει να υπόκειται στον αυστηρό έλεγχο της δημοτικής αρχής με σκοπό τον απόλυτο περιορισμό έως την ολική απαγόρευση. Μόνο το συλλογικό συμφέρον μπορεί να άρει αυτή την αρχή.
  Με σκοπό να υπερασπιστεί αυτή η αρχή – καμία αδειοδότηση για ανέγερση κατοικίας δεν θα πρέπει να εγκρίνεται εφόσον δεν τηρείται πλήρως το νομοθετικό πλαίσιο για συλλογή υδάτων (οι δεξαμενές για συλλογή βρόχινου νερού προβλέπονται υποχρεωτικά από το νόμο – δυστυχώς όμως αυτό καταστρατηγείται προς όφελος λίγων τετραγωνικών μέτρων δωμάτια). Ενεργοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών. Ιδιαίτερη προσοχή στην χορήγηση αδειών εκτός σχεδίου εφόσον στην περιοχή δεν περιλαμβάνονται υποδομές ύδρευσης.
• Δήμευση όλων των παράνομων γεωτρήσεων. Το πλήθος των παράνομων γεωτρήσεων αλλά δυστυχώς και η έλλειψη σχεδιασμού των αρμόδιων οργάνων στην έκδοση αδειών για τις «νόμιμες» γεωτρήσεις οδήγησαν σε ανεπανόρθωτες ζημιές εις βάρος του συνόλου. Παλιά ξινάρια και πηγές στέρεψαν, πηγάδια και δημόσιες γεωτρήσεις χρειάζονται εκβάθυνση κοκ.
• Τα φράγματα ως μεγάλες κατασκευές, πέραν της ολικής αλλοίωσης του τοπίου, αποδεδειγμένα δεν μπορούν να προσφέρουν τον αναμενόμενο εμπλουτισμό του υδροφόρου. Επιπλέον τα επιφανειακά νερά στο κυκλαδίτικο περιβάλλον είναι ελάχιστα και αξιοποιήσιμα για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Τα μικροφράγματα απαιτούν και αυτά με την σειρά τους αλλοίωση του φυσικού χώρου καθώς είναι αδύνατο και οικονομικά ασύμφορο να κατασκευάζονται με τους παραδοσιακούς τρόπους. Μοναδική λύση είναι να προστατευτεί το λιγοστό χώμα του νησιού καθώς οι αναβαθμίδες αυξάνουν το χρόνο παραμονής της βροχής στην επιφάνεια του εδάφους (λόγω της μείωσης της κλίσης το νερό κυλά με πιο αργούς ρυθμούς) την αυξάνουν απορροφητική επιφάνεια (η επιφάνεια των αναβαθμίδων σε μια πλαγιά βουνού σχεδόν διπλασιάζει την εκτεθειμένη επιφάνεια του εδάφους – αυτό επιδρά με δύο τρόπους μειώνοντας την βροχή ανά τ.μ. και επομένως την ορμής της αλλά και δίνοντας περισσότερο χρόνο στο νερό που κυλλά να εισχωρήσει παρά να φύγει στην θάλασσα). Συμπερασματικά πρέπει άμεσα να ξεκινήσει η διαδικασία προστασίας από την διάβρωση επιδοτώντας το κτίσιμο ξερολιθιάς. Το έργο είναι κολοσσιαίο όμως όχι και ουτοπικό. Η Τήνος από την αναστύλωση των αναβαθμίδων θα έχει μόνο οφέλη.
• Αλλαγή των τρόπων άρδευσης εκπαιδεύοντας τους επαγγελματίες αγρότες και παρέχοντάς τους όλες τις απαραίτητες υποδομές με στόχο την μείωση των απωλειών εξάτμισης. Σήμερα υπάρχουν δεκάδες συστήματα που εφαρμόζονται σε χώρες με έντονα φαινόμενα λειψυδρίας ή σε πιο ξηρά κλίματα στοχεύοντας στην ρίζα – υπόγειο πότισμα.

Το νερό πριν την χρήση

Η προσέγγιση ότι το νερό «βρίσκεται» είναι εκ θεμελίων λανθασμένη. Το νερό «φτιάχνεται». Η ποιότητα του νερού στα περισσότερα χωριά της Τήνου είναι προβληματική. Ο μοναδικός τρόπος επίλυσης των χρόνιων προβλημάτων είναι ο εντοπισμός και η κατανόηση του προβλήματος και όχι η ανάθεση έργου σε ιδιωτικές εταιρίες.

• Εκτενείς αρχικοί έλεγχοι για τον καθορισμό των παραμέτρων που είτε είναι εκτός αυτών που ορίζονται από την Κοινοτική Νομοθεσία και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (όχι λαμβάνοντας ως κριτήριο την στιγμιαία αποδεκτή λήψη αλλά την μακροχρόνια) και καθορισμός των προβληματικών παραμέτρων. Επιλογή των λιγότερο κοστοβόρων, ενεργοβόρων και υψηλού ρίσκου μεθόδων επεξεργασίας για κάθε περίπτωση. Σημειώνεται εδώ ότι οι διαφημιζόμενες σύγχρονες τεχνολογικές μέθοδοι απαιτούν ταυτόχρονα και προσωπικό αντίστοιχης κατάρτισης, διαφορετικά, λόγω ανεπαρκούς συντήρησης καταλήγουν λιγότερο αποδοτικές και αυξημένου κόστους.
• Η επιλογή λανθασμένων τεχνικών επεξεργασίας μπορεί συνολικά να επιβαρύνει περισσότερο απ’ ότι να βελτιώσει την ποιότητα του νερού. Για παράδειγμα εισάγοντας ένα φίλτρο σε μια διεργασία καθαρισμού αυξάνεται ο κίνδυνος μικροβιακής επιμόλυνσης οδηγώντας στον φαύλο κύκλο αύξησης της χλωρίωσης και ρίχνοντας σαν αποτέλεσμα την ποιότητα του νερού. Επανεξέταση της πραγματικής απόδοσης όλων των δημοτικών μονάδων.
• Μελέτη για την διεξαγωγή των κανονικών ελέγχων. Το νερό που προέρχεται από μια πηγή πιθανότατα έχει μια δυναμική στην συμπεριφορά του. Η ποιότητά του μεταβάλλεται όπως και η ποσότητά του εποχιακά και επηρεάζεται από δεκάδες παράγοντες. Μόνο η μακροχρόνια επίβλεψη των συστημάτων μπορεί να δώσει συνολική εικόνα.
• Αξιοποίηση πέραν του προσωπικού του δήμου και του επιστημονικού δυναμικού του νησιού για τους ελέγχους. Ουσιαστικά με αυτό τον τρόπο μεταφέρεται όλο το κόστος προς τρίτες ιδιωτικές εταιρίες εκτός νησιού για την πραγματοποίηση των ελέγχων ως εισόδημα δημοτών.
• Άμεση ενημέρωση των καταναλωτών σε περιπτώσεις εντοπισμού προβλημάτων.
• Δημιουργία Κανονικών Διαδικασιών και διαρκής εκπαίδευση του προσωπικού για την πιστή εφαρμογή τους. Αποφεύγονται έτσι απρόβλεπτες καταστάσεις. Η επένδυση στο προσωπικό του δήμου δεν αποτελεί απλά δέσμευση αλλά είναι και η ουσιαστική πρόταση διαρκούς βελτίωσης ενός δυναμικού συστήματος που οι άνθρωποι που έρχονται καθημερινά σε επαφή μαζί του έχουν την δυνατότητα να εντοπίσουν προβλήματα, να προτείνουν διορθωτικές κινήσεις να συμβάλουν στην ανάπτυξη και βελτίωση του συστήματος.
• Πέρα από την επεξεργασία θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται πάντα έλεγχος του δικτύου. Είναι χαρακτηριστικό πρόβλημα πολλών περιοχών που ακόμη και μια ιδανική επεξεργασία δεν ωφελεί καθώς το νερό που φθάνει στον τελικό καταναλωτή είναι επιβαρυμένης ποιότητας λόγω κακής συντήρησης του δικτύου. Η καταγραφή εδώ των δικτύων και της παλαιότητας είναι υψηλής σημασίας. Μακροπρόθεσμος στόχος η πλήρης καταγραφή του δικτύου. Ο σχεδιασμός αντικατάστασης δεν θα πρέπει να βασίζεται στην διορθωτική λογική εφόσον εμφανιστεί ένα πρόβλημα αλλά στην προληπτική. Απαιτείται και εδώ κατάρτιση του προσωπικού.
• Προστασία πέραν του δικτύου και των παραδοσιακών πηγών. Το νερό μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική τις περιόδους που το δίκτυο δεν θα μπορεί να παρέχει την επιθυμητή ποιότητα.
• Γνωρίζοντας εξειδικευμένα πως οι διακοπές στην παροχή νερού έχουν αποτελέσει στο παρελθόν μείζον πρόβλημα ιδιαίτερα στην Χώρα, θα πρέπει να τονιστεί πως η εφαρμογή των παραπάνω με γνώμονα τον συνολικό σχεδιασμό μπορεί να λύσει σε μεγάλο βαθμό ή και πλήρως αυτού του είδους τα προβλήματα.

Εποχιακά προβλήματα

Μεγάλη πρόκληση είναι η μεταβολή των εποχιακών απαιτήσεων κατανάλωσης λόγω υποδιπλασιασμού του πληθυσμού τους θερινούς μήνες. Η λογική χρήσης εφεδρικών συστημάτων πριν την εμφάνιση του προβλήματος είναι απαιτεί μικρότερο κόστος. Είναι δεδομένο πχ. ότι η μεταφορά με υδροφόρα στο νησί κόστιζε μόλις σε δύο χρόνια περισσότερο από το σχεδιασμό, την εγκατάσταση και την λειτουργία ολόκληρων συστημάτων επεξεργασίας. Αυτό δεν ήταν κάτι άγνωστο. Δεν τίθεται λοιπόν θέμα κόστους! Η ολιγωρία στον σχεδιασμό οφείλεται πάντα στον ανεπαρκή σχεδιασμό.

Το κόστος του νερού

Το ανταποδοτικό τέλος που πληρώνουν οι δημότες για το νερό δεν μπορεί σε καμία περίπτωση παρά να διατίθεται παρά στο ίδιο το σύστημα ή στην βελτίωση και ανάπτυξή του. Το τιμολόγιο θα πρέπει να εκδίδεται όχι μόνο βάση της κατανάλωσης αλλά βάση του κόστους λειτουργίας του.

Το νερό στην χρήση

Η σπατάλη του νερού δεν λύνεται με ευχολόγια. Οι χρήστες θα πρέπει να έχουν διαθέσιμη όλη την πληροφορία για την ποιότητα και την διαθέσιμη ποσότητα ανά πάσα στιγμή μέσω των διαδικτυακών υπηρεσιών του δήμου, να εμπλέκονται σε κάθε επέμβαση και αλλαγή με ενημερωτικό υλικό, να γνωρίζουν τα κόστη. Αυτό δημιουργεί συνείδηση καταναλωτή. Είναι κτήμα μας ότι γνωρίζουμε καλά.

Έκτακτες Ανάγκες

Οι έκτακτες ανάγκες είναι αντιμετωπίσιμες όταν δεν είναι πια έκτακτες. Υπάρχουν πολύ απλές μέθοδοι (πχ. Μέσω της παρακολούθησης της βροχόπτωσης τους πρώτους μήνες του Χειμώνα) να λαμβάνονται μέτρα για την προστασία πριν εκδηλωθεί το πρόβλημα. Η μελέτη και ο σχεδιασμός κάθε πιθανού σεναρίου μπορεί να είναι επένδυση όχι για το μακρινό αλλά για το πολύ κοντινό μέλλον. Αποφεύγονται έτσι ή έστω περιορίζονται λύσεις βραχυπρόθεσμες που είναι πια αποδεδειγμένο πως σε βάθος χρόνου είναι καταστροφικές.